BELEIDSPLAN STICHTING DENKROUTES

VISIE

Wij geloven in actief burgerschap, gevoed door leerkracht en veerkracht.

Om deze te benutten, vieren en te vergroten willen wij samen denkroutes uitstippelen, waarmee wij kunnen leren en groeien, zodat verbondenheid met natuur en cultuur tot uiting komt. Wij denken zo een bijdrage te kunnen leveren aan een cultureel vitale maatschappij waaraan kinderen, volwassenen, hun ouders en docenten hun essentiële maatschappelijke bijdrage durven, willen en kunnen leveren. 

MISSIE

Wij willen een verschil maken voor Nederlandse jeugd in Europese contexten - en daarmee voor ons allemaal, want zij vormen onze toekomst.

Directe aanleiding voor het oprichten van deze stichting is om acquisitie voor de onderstaande projecten mogelijk te maken. Om subsidiabel te worden is een ANBI-stichting onontbeerlijk. 

Maar de drijfveren van de stichting liggen dieper: zorg om de kwaliteit van het onderwijs en ondermijnende tendensen als het gebrek aan goedgeschoolde, flexibel denkende en duurzaam geïnspireerde docenten. Zorg om de maatschappelijke gevolgen die dit al heeft en in toenemende mate zal hebben voor iedereen die onderwijs geniet: oppervlakkige betrokkenheid, populisme, onzekerheid over eigen kunnen onder de leerlingen, het ervaren van een kloof tussen kennis-die-moet en de veeleisende maar vaak anders georiënteerde wereld om hen heen, angst en polarisatie.

Dit grimmige beeld kan ook worden gekanteld: waar er ook maar goedgeschoolde, goed geoutilleerde, betrokken en geïnspireerde mensen in en om scholen werken, daar kunnen zij een enorm verschil maken. 

Stichting Denkroute wil hen zienswijzen, advies en educatieve materialen aanreiken om dit verschil te kunnen laten maken. Daarmee wil zij ook haar eigen reikwijdte vergroten. Het werk dat wij zelf (als adviseurs, onderzoekers, auteurs, schoolleiders en docenten) op geïnspireerde wijze proberen te doen geeft voldoening maar verdient ook een grotere actieradius.

Een ander aspect hierin is dat in het Nederlandse onderwijs zich een tweedeling dreigt door te zetten: kinderen van ouders die zich ‘schaduw-onderwijs’ (kinderopvang, bijlessen, remedial teaching, huiswerkbegeleiding, examentraining) of scholen met een hoge ouderlijke bijdrage kunnen veroorloven versus ouders van kinderen die het moeten stellen met een uithollende school, waar de aanwezige docenten op de ‘overlevings-modus’ staan omdat ze niet veel vertrouwen hebben in hun eigen leerkracht en veerkracht of omdat de werkdruk voortdurend en torenhoog is.

Wij geloven dat onderwijs een brede introductie van kennis, inzichten, vaardigheden en houdingen mogelijk moet maken en daarmee gelijke kansen en een diep gevoel van betrokkenheid met de maatschappij die met elkaar samenleven faciliteert. Wij geloven dat dit iedere nieuwkomer wortels en vleugels geeft, maar dat dit tevens het individuele belang overstijgt. Hiermee is de pedagogische opdracht van onderwijsgevenden met nadruk ook een maatschappelijke opdracht.

Er is onder leerlingen en studenten in Nederland veel betrokkenheid met de wereld om hen heen. Die komt onder ander naar voren in de wens om te reizen. Jongeren willen graag naar het buitenland en zodra senioren de kans krijgen, zeggen ze ook de wereld (opnieuw) te willen verkennen. Zij snakken naar verdieping maar weten deze vaak niet te vinden en komen zo uit op toeristische vervlakking en consumentisme: bucket lists van locaties die afgevinkt kunnen worden (en die helaas vaak alleen per vliegtuig te bereiken zijn). De komende jaren zal noodgedwongen ‘toerisme in eigen land en op eigen continent’ weer toenemen. Daar zitten leerkansen en mogelijkheden om betrokkenheid met natuur, erfgoed, het eigene en waardevolle van cultuur en samenleving te vergroten.

Vanuit het onderwijs worden ook uitwegen, dat wil zeggen een alternatieve wegen aangereikt. Zo wint het informele leren gelukkig weer aan belangstelling en waardering, net als projectmatig onderwijs. Ook hebben velen de ervaring en de kennis dat het een goede remedie is om over grenzen heen te kijken – van het land, de bubbel en het eigen gelijk – om te kunnen spiegelen en verbinden. Wij verwijzen derhalve ook naar de organisaties waarmee we ons verbonden en geïnspireerd voelen (zie onder).

Hoe wil Stichting Denkroutes dit bereiken?

De stichting tracht haar doel onder meer te bereiken door leer- en denkroutes uit te stippelen, deze samen met derden te vinden, verder te ontwikkelen en te doorlopen of deelname daaraan te coachen.

Dit kan in de vorm van: 

Het aanbieden van strategieën en stappenplannen die leren, redeneren, zich bezinnen en reflecteren ondersteunen, versterken en verder laten reiken;

Het ontwikkelen, uitdiepen en / of uitbreiden van educatief materiaal; 

Leerplanontwikkeling, curriculumontwikkeling of -verbetering;

Het onderzoeken van, en publiceren over de domeinen cultuur, taal, geschiedenis, kunstgeschiedenis, erfgoed, samenleving, natuur en educatie – bij voorkeur een samengaan van deze domeinen;

Het begeleiden en / of adviseren omtrent het gebruik en ontwikkeling van educatief materiaal en het opzetten van educatieve projecten over natuur, samenleving, erfgoed, taal, kunst, cultuur en geschiedenis;

Het begeleiden en stimuleren van het leren van en over de nabije omgeving;

Deze diensten aan te bieden aan individuen, bedrijven en organisaties. De beoogde doelgroepen zijn kinderen, jongeren en volwassenen.

Deze doelstellingen onder andere middels lesmateriaal, tool kits, lessenreeksen, spellen, verhalen, scenario’s, onderzoek, publicaties, websites, video’s, applicaties, excursies, tentoonstellingen, advisering en begeleiding vorm te geven.

Wat is ervoor nodig om dit doel te bereiken (mensen en middelen)

Het hebben en onderhouden van een wijd en actief netwerk is nodig om noodzaak, behoefte en mogelijkheden te peilen en benutten. De bestuursleden zijn met nadruk hierop geselecteerd.

Opzet is om het ene project het andere te laten financieren. Op het ogenblik maken de projecten rondom de graphic novel Jazzy en de voetstappen van Bertha von Suttner de meeste kans om de rol van financiële motor te gaan vervullen. In de komende vijf jaar ligt de nadruk op het vinden van een begin in geldelijke middelen, goodwill en bekendheid in het veld, waardoor verdere projecten makkelijker van de grond zullen komen.

Hiervoor is vooral tijd het belangrijkste middel.

De focus van Stichting Denkroutes de aankomende jaren

De komende twee tot drie jaar zal nodig zijn om de mensen rondom volgende projecten te verzamelen, deze te initiëren, samen verder te ontwikkelen en uit te voeren:

Vrede verbeeld – inspiratie, idealisme en identiteit. Een maatschappelijk en educatief project waarin het begrip van het concept “vrede” wordt uitgediept. Door het te ontdoen van vrijblijvende zoetsappigheid, streven wij ernaar dit begrip ook in handelen om te zetten – of tenminste onze doelgroep te doordringen van de relevantie hiervan en een handlingsperspectief te bieden.

Onderdeel van dit project is Peace People at Work. Jongeren worden in contact gebracht met professionele vredesbouwers en interviewen hen over hun werkzaamheden, hoe zij vrede definiëren, daar dagelijks aan bouwen, wat zij als hun actieradius zien en hoe zij tot een dergelijke carrière zijn gekomen. Deze interviews moeten leiden tot een groot aantal inspirerende, geschreven en getekende portretten. 

Een tweede onderdeel van dit project is het streven naar de totstandkoming van de graphic novel Jazzy en de voetstappen van Bertha von Suttner. We nemen deze 19^de-eeuwse pacifiste en feministe namelijk als bron van inspiratie. In de tijd en het Europa waarin zij woonde vierde militairisme hoogtij. Haar denken is voor nu uiterst relevant en verhelderend. Ook in haar nalatenschap belangrijk: haar aanwezigheid bij de Haagse vredesconferenties in 1899 en 1907 brachten de realisatie van het Vredespaleis dichterbij en zij had een grote inbreng in de totstandkoming van de Nobelprijs voor de Vrede. Zij verwoordde haar analyses en idealisme op toegankelijke wijze in de wereldberoemde roman De Wapens Neer! Op onze beurt verbeelden wij deze idealen en hoe zij in deze tijd onze identiteit kunnen vormen in een graphic novel. Dit verhaal speelt in het Den Haag van nu.

Een derde onderdeel van het project Vrede Verbeeld is een uitwisseling tussen middelbare scholen in Den Haag en Duitsland en Oostenrijk: scholen die naar Bertha von Suttner genoemd zijn. Jongeren en hun docenten verkennen wat het betekent om in “De stad van vrede en recht” te wonen of om gevormd te worden op een school die Bertha von Suttner als patrones heeft.

Mogelijkerwijs kan bovenstaand project worden uitgebreid naar een serie verhalen met de (voorlopige) titels Lot en de voetstappen van Mozart (over fast fasion en kinderarbeid), Carl en de voetstappen van Anton de Kom (over verzet en de sociale context daarvan) en Orlando en de voetstappen van Tjalie Robinson (over assimilatie en integratie). Een ander denkbaar vervolg van het grotere project Vrede Verbeeld is het publiceren van een geïllustreerde atlas over de vele reizen van Bertha von Suttner.

Overige plannen en projecten-in-wording:

Hoera, het Wilhelmus klinkt!

Een multi-perspectivisch, rijk geïllustreerd plakboek over hoe het lijflied van de Oranjes het volkslied van ons allemaal werd. 

Het Wilhelmus doe-boek

Een driedaags project voor scholen in het voortgezet Nederlands onderwijs over saamhorigheid – en vooral de vaardigheid daar zelf eninclusief aan te werken.

Masamuda Mood

Een jeugdroman over de waarde en betekenis van kennis over archeologie en historische levenswijzen voor jongen mensen in de 21^ste eeuw, ge-ent op het educatief archeologisch erf in Broekpolder te Vlaardingen.

Dwellers of Dutch Coasts

Een groeiende serie historische portretten van inwoners van kust en delta die vertellen over hoe de nabijheid van water hun leven bepaalt.

Wie is jouw heldin?

Het ontwikkelen van educatief materiaal waarmee de viering van Internationale vrouwendag in het voortgezet onderwijs handen en voeten krijgt.

Daar ga ik van zingen:

Een toolkit en traject coaching voor docenten in groep 8 in het Primair onderwijs om lokale geschiedenis en erfgoed te gebruiken voor een door de leerlingen zelfgeschreven eindmusical.

Deze projecten hebben met elkaar gemeen dat ze ervan uitgaan dat het vergroten van kennis en nieuwsgierigheid hand in hand gaan, maar ook dat die kennis niet eenduidig kan zijn. 

Meerstemmigheid geeft deelnemers aan denkroutes de ruimte om hun eigen richting en invulling te bepalen. Het voedt leerkracht. Hieruit vloeit meer inzicht, overzicht, grip, begrip en empathie – niet als vanzelf, maar wel als mensen goed gecoacht worden door anderen die flexibel en innovatief zijn in het uitstippelen van die denkroutes, maar tegelijkertijd een groter doel voor ogen weten te houden. Hier: een grotere waardering voor elkaar en de vrije, veilige en inclusieve maatschappij waarin wij leven en de wil en vrijheid om verantwoordelijkheid te durven aangaan en aan de maatschappij mee te bouwen. 

Een analyse van de omgeving

In de genoemde domeinen zijn vele mogelijkheden voor het ontwikkelen voor verfrissende en samenbindende initiatieven, hetzij met gebruikmaking van meer traditionele media (waarbij het elkaar daadwerkelijk en fysiek ontmoeten ook past), hetzij met digitale middelen en het liefst nog met een samengaan van beide, zodat een breed publiek op intensieve wijze bereikt kan worden.

Welke ontwikkelingen zijn relevant voor de organisatie

De inhoudelijke vernieuwing van het curriculum in het primair en voortgezet onderwijs, de herijkte Canon van Nederland en het mee moeten bewegen door culturele instellingen als musea bieden een overvloed aan kansen voor de Stichting. Sterker nog, zij denkt dat er een noodzaak is om op deze ontwikkelingen in te springen.

Bovendien verwacht zij een positieve rol te kunnen gaan spelen in:

Het toekomstbestendiger maken van het onderwijs door in te spelen op ‘ontschotting’ of vakoverstijgende benaderingen; 

Het tegelijkertijd niet bagatelliseren van de verschillen in beroepshouding, vaardigheden, methodes, inzichten en kennis, nodig om verschillende disciplines diepgang te geven – de verschillende perspectieven die dit oplevert is juist de meerwaarde van inter-, intra-, multi- en meta-disciplinaire benaderingen;

Een toename van internationale uitwisselingen vanwege grotere vraag naar integratie op Europees niveau;

Vergrote toegankelijkheid van archieven (bijvoorbeeld door digitalisering);

En te verwachte vraag naar het behoud van de waarde van ‘moeilijke’ kennis en inzicht in een omgeving waar de komende jaren de focus in toenemende mate op vaardigheden zal komen te liggen.

Vormen deze ontwikkelingen een bedreiging of een kans voor de organisatie?

Uiteraard kan afgevraagd worden wat de unieke inbreng van stichting Denkroutes is en zal zijn. Er zijn vele aanbieders van educatieve diensten. Een antwoord hierop is dat het juist om de synthese van domeinen en expertise gaat die de meerwaarde brengt.

Om de expertise op te bouwen en actueel te houden, werken de bestuursleden en functionarissen allen in cultuur en / of educatie. Zoals bekend zijn dit werkvelden waarin het overvragen van werknemers aan de orde van de dag is. Een bedreiging voor de slagkracht van deze stichting is daarom vooral het gebrek aan tijd. Hiermee hangt ook samen dat het opzetten van goed getimede informatie campagnes en fondsenwerving een uitdaging vormt.

De positieve zijde van deze medaille is dat de initiatieven vanuit het veld ontplooid worden waarmee vraaggerichtheid en reële verwachtingen beter gewaarborgd zijn.

Onze kernwaarden en definities

Onderwijs

Belangrijke taken van het onderwijs zijn kwalificatie, socialisatie en initiatie in een volwassen samenleving. Dat gebeurt op een authentieke en efficiënte wijze door in groepen mensen met een overeenstemmende leerbehoeften samen te werken.

Educatie

Educatie heeft een iets andere connotatie dan onderwijs. Hierin zijn mogelijk de ‘meerwetende partner’ en degene die wil leren beide al volgroeid maar wellicht nog niet volwassen in de zin van het durven nemen van verantwoordelijkheid. Het kan ook begrepen worden als het (aan)leren van deelaspecten. In educatie meer nog dan in onderwijs wordt uitgegaan van de ‘acceleratie-gedachte’, namelijk dat niet alles geleerd hoeft te worden door onderzoekend leren, met vallen en opstaan, met coaching of socratische vragen, maar dat vragen van de lerende een kort en helder antwoord mogen krijgen van de educator. Dit geeft de lerende de mogelijkheid om zich versneld kennis, inzichten, vaardigheden en houdingen eigen te maken.

Cultuur

Een samengaan van waarden. Uitingen van die waarden zijn een set van regels en verantwoordelijkheden die gezamenlijk onderkend wordt. Uitingen zijn ook het visualiseren en tastbaar maken van wat mooi en waardevol wordt gevonden. Uitingen zijn ook het reflectief, kritisch en praktisch denken. Dit kan in de vorm van tradities, menselijk ingrijpen in de natuur (cultuurlandschap) en disciplines als beeldende kunst, architectuur, film, muziek, theater, dans, literatuur, fotografie, etcetera.

Erfgoed

Plaatsen en objecten die erkend maar ook bediscussieerd worden als dragers van dat wat ons bindt. Vaak biedt erfgoed ook een schakel tussen ons en een verleden en daarmee eerdere generaties. Erfgoed wordt bewaard en gekoesterd omdat het van waarde wordt geacht voor toekomstige bewoners en gebruikers van die plaatsen en objecten.

Natuur

Natuur lijkt in Nederland praktisch afwezig en tegelijkertijd is het overal om ons heen. Landschap, biodiversiteit, klimaat, water, lucht, voedsel en bewegingsvrijheid, dit alles bepaalt onze cultuur. Ook het wonder van het menselijk lichaam is natuur (het menselijk ingrijpen als bijvoorbeeld medicatie of tattoos is dan als cultuur te beschouwen). Het besef dat de mensheid afhankelijk is van de natuur geeft verfrissende zelfrelativering en appreciatie van onze omgeving, beide leidend tot een noodzakelijke open, inclusieve houding. Recent is opnieuw door onderzoek bewezen dat de appreciatie van natuur vergroot wordt door er vaak en veel te vertoeven.

Leerkracht

Wij hebben het hier niet over ‘een leerkracht’ in de zin van een onderwijsgevende of docent, maar als een kracht die in ons allemaal schuilt. Noem het inventiviteit, nieuwsgierigheid, de gevoelde zin en noodzaak om te leren of dorst naar kennis en inzichten. Direct in het verlengde ligt het ervaren van voldoening en succes en de waarneming dat de natuur, de cultuur, de maatschappij en manieren om hierin eigen initiatieven te ontplooien, te delen en medestanders te vinden ‘leerbaar’ zijn.

Pedagogische opdracht

Wij stellen hier in navolging van Gert Biesta dat een belangrijke pedagogische opdracht het initiëren van nieuwkomers in een volwassen cultuur is - volwassen in de zin van het nemen van verantwoordelijkheid, het zien van verantwoordelijkheden, het durven betrokken zijn met de medemens en maatschappij, actie te ondernemen en staan voor de gevolgen van die acties.

Nieuwkomers

Iedereen die in een maatschappij geïntroduceerd moet en wil worden, waarin inclusiviteit en democratische cultuur leidende principes zijn. Dit zijn bijvoorbeeld kinderen, jong-volwassenen en vaak ook (nog) volwassenen en niet alleen immigranten, internationale studenten en expats die naar integratie streven.

Samenleving

In deze tekst zijn samenleving en maatschappij door elkaar gebruikt. Ook de term ‘burgerschap’ behoeft nadere uitwerking. En omdat deze term momenteel een veel bediscussieerde term is, behouden wij ons de mogelijkheid voor om deze term later nader te definiëren.

Organisaties waarmee wij ons verbonden voelen of door zijn geïnspireerd:

Euroclio (voor een open, internationale uitwisseling waar een a-politieke maar professionele houding voorop staat, het kunnen spiegelen van onze nationale preoccupaties aan andere perspectieven)

Nivoz (voor het zichtbaar, bespreekbaar, onderzoek-baar en evolueer-baar maken van de pedagogische opdracht)

IBO (voor het volledig doorwerken van educatieve zienswijze tot in de klas, inclusief onderwijs uitgewerkt tot in de fijnste vezels)

Onderwijs doe je samen (voor het voorbeeld van onderwijs in burgerschap en vakoverstijgende, inclusieve, activerende didactiek)

VGN (voor inhoudelijke discussies, zorg om koers van het geschiedenisonderwijs)

Raad van Europa (voor een brede en meer duurzame kijk op democratische cultuur)

januari 2023